Sinekkapan Bitkisi Hakkındaki (Venus Flytrap) Gerçekler

Sinekkapan bitkisi yani namı diyar Venüs bitkisi (Dionaea muscipula), avını etli, menteşeli çenelerle yakalayan ve sindiren nadir bir etçil bitkidir. Bu çeneler aslında bitkinin yapraklarının değiştirilmiş kısımlarıdır.

Bitki kurbanları olan böcekleri cezbetmek için kullandığı tatlı nektarlardan dolayı adını Roma aşk tanrıçası Venüs’den almaktadır. Bilimsel adı olan “Dionaea muscipula” şu anlama gelmektedir; Latincede Dionaea “Dione’nin kızı” ya da Yunan aşk tanrıçası Afrodit ve muscipula ise “fare kapanı” anlamına gelmektedir.

Tanım

Sinekkapan (Venüs) bitkisi, kompakt çiçekli bir bitkidir. Olgun bir sinekkapan bitkisi 4-7 yapraklıdır ve yaklaşık 13 cm’lik bir boyuta ulaşır. Her yaprak bıçağı fotosentez yapabilen bir sapı ve menteşeli bir tuzağa sahiptir. Tuzak, kırmızı pigment antosiyanini üreten hücreleri içerir. Her tuzakta dokunma hissini tetikleyen tetik tüyleri vardır. Tuzak loblarının kenarları, avın kaçmasını önlemek için tuzak kapandığında birbirine kilitlenen sert çıkıntılarla kaplıdır.

Habitat

Sinekkapan bitkisi nemli, kumlu ve turba topraklarda yaşar. Sadece Kuzey ve Güney Carolina kıyı bataklıklarına özgüdür. Toprak azot ve fosfor bakımından fakirdir, bu nedenle bitkinin fotosentezi böceklerden gelen besinlerle desteklemesi gerekir. Kuzey ve Güney Carolina ılıman kışlar geçirir, bu nedenle bitki soğuğa dayanıklıdır. Kış dinlenmesi geçirmeyen bitkiler sonunda zayıflar ve ölür.

Beslenme ve Davranış Şekli

Sinekkapan bitkisi, gıda üretiminin çoğu için genellikle fotosenteze ihtiyaç duyarken, azot gereksinimlerini karşılamak için avdaki proteinlerden takviye yapmaktadır. İsmine rağmen, bitki sinek gibi uçabilen böceklerden ziyade  uçamayan böcekleri (karıncalar, böcekler, örümcekler gibi) yakalar.

Avın yakalanması için tuzaktaki tetik kıllarına bir kereden fazla dokunulması gerekir. Tetiklendiğinde, tuzak loblarının kapanması sadece saniyenin onda biri kadar sürer. Başlangıçta tuzağın saçakları avı gevşek tutar. Bu, sindirimin enerji harcamasına değmediği için çok küçük bir avın kaçmasına izin verir. Av yeterince büyükse, tuzak yakalamak ve sindirmek için tamamen kapanır. Sindirimde hidrolaz enzimleri tuzağa salınır, besinler yaprağın iç yüzeyinden emilir ve 5-12 gün sonra yakalanan böcekten arta kalan kitin (Eklembacaklılar tarafından dış iskeletin kurulmasında kullanılan ve mantarların hücre çeperini oluşturan karbonhidrata kitin denir.) kabuğunu serbest bırakmak için açılır.

Büyük böcekler tuzaklara zarar verebilir. Aksi takdirde, her tuzak yaprak ölmeden önce sadece birkaç kez çalışabilir ve değiştirilmesi gerekir.

Sinekkapan Bitkisi Döllenme Biyolojisi?

Sinekkapan bitkisi, bitkinin anterlerinden salınan polenlerin, dişi çiçeğin çiçeğin pistilini döllediğinde meydana gelen “kendine döllenme” (Autogamy) yeteneğine sahiptir. Bununla birlikte, çapraz tozlaşma da yaygındır.

Venüs bitkisi, arılar, damalı böcekler ve uzun boynuzlu böcekler gibi çiçeklerini tozlaştıran böcekleri yakalamaz ve yemez. Bilim insanları, tozlaştırıcıların nasıl sıkışıp kalmadıklarından tam olarak emin değiller. Çiçeklerin rengi (beyaz) tozlayıcıları çekerken, tuzakların rengi (kırmızı ve yeşil) avı çekebilir. Diğer olasılıklar, çiçek ve tuzak arasındaki koku farklarını ve çiçek tuzaklarının üzerine yerleştirilmesini içerir. Tozlanma ve döllenme sonucu, siyah tohumlar üretir. Bitki ayrıca olgun bitkilerin altında oluşan rozetlerden kolonilere bölünerek çoğalır.

Koruma Durumu

IUCN (Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği), sinekkapan bitkisinin koruma durumunu “savunmasız” olarak listelemektedir. Türün doğal yaşam alanındaki bitki nüfusu azalmaktadır. Doğal populasyonda tahmini 33.000 (2014) bitki kaldığı bildirilmiştir. Tehditler arasında kaçak avlanma, yangınlar ve habitat kaybı bulunur. 2014 yılında, Kuzey Carolina Senatosu Bill 734 doğal sinekkapan bitkilerinin toplanmasını suç olarak saydı.

Sinekkapan bitkisinin Bakımı ve Yetiştiriciliği

Sinekkapan bitkisi (venüs bitkisi) son yıllarda yaygınlaşan popüler bir ev bitkisidir. Saklanması kolay bir bitki olmasına rağmen, belirli gereksinimleri vardır. İyi drenaj ile asidik toprağı sevmektedir. Genellikle, sfagnum turba yosunu ve kum karışımı iyi bir ortamdır. Uygun pH’ı sağlamak için bitkinin yağmur suyu veya damıtılmış su ile sulanması önemlidir. Bitki günde 12 saat doğrudan güneş ışığına ihtiyaç duyar. Döllenmemeli ve sadece sağlıksız göründüğünde bir böcek vererek kendine getirmelisiniz. Sinekkapan bitkisinin hayatta kalabilmesi belli bir soğuklama ihtiyacının karşılanması gerekmektedir.

Her ne kadar bitki kendi tohumlarıyla çoğalıp yaşımına devam etse de genellikle ilkbahar veya yaz aylarında rozetlerini istenilen ölçüde bölerek çoğaltılabilmektedir. Fidanlıklar için ticari üretimde genellikle in vitro olarak bitki doku kültürü ile üretim yapılmaktadır. Fidanlıklarda boyut ve renk için birçok ilginç mutasyonu mevcuttur.

Kullanım Alanları

Bir ev bitkisi olarak yetiştirilmesinin yanı sıra, sinekkapan bitkisi özü “Carnivora” adlı bir patent ilacı olarak satılmaktadır. Amerikan Kanser Derneği, Carnivora’nın cilt kanseri, HIV, romatoid artrit, uçuk ve Crohn hastalığı için alternatif bir tedavi olarak satıldığını belirtiyor. Bununla birlikte, sağlık iddiaları bilimsel kanıtlarla desteklenmemiştir. Bitki özündeki saflaştırılmış aktif bileşen, plumbagin, antitümör aktivitesi göstermektedir.

Son olarak BBC’nin hazırlamış olduğu sinekkapan bitkisi ile ilgili videoyu izleyebilirsiniz.

Kaynaklar

• D’Amato, Peter (1998). The Savage Garden: Cultivating Carnivorous Plants. Berkeley, California: Ten Speed Press. ISBN 978-0-89815-915-8.
• Hsu YL, Cho CY, Kuo PL, Huang YT, Lin CC (Aug 2006). “Plumbagin (5-Hydroxy-2-methyl-1,4-naphthoquinone) Induces Apoptosis and Cell Cycle Arrest in A549 Cells through p53 Accumulation via c-Jun NH2-Terminal Kinase-Mediated Phosphorylation at Serine 15 in Vitro and in Vivo”. J Pharmacol Exp Ther. 318 (2): 484–94. doi:10.1124/jpet.105.098863
• Jang, Gi-Won; Kim, Kwang-Soo; Park, Ro-Dong (2003). “Micropropagation of Venus fly trap by shoot culture”. Plant Cell, Tissue and Organ Culture. 72 (1): 95–98. doi:10.1023/A:1021203811457
• Leege, Lissa (2002) “How Does the Venus Flytrap Digest Flies?” Scientific American.
• Schnell, D.; Catling, P.; Folkerts, G.; Frost, C.; Gardner, R.; et al. (2000). “Dionaea muscipula“. The IUCN Red List of Threatened Species. 2000: e.T39636A10253384. doi:10.2305/IUCN.UK.2000.RLTS.T39636A10253384.en
• Helmenstine, Anne Marie, Ph.D. “Venus Flytrap Facts.” ThoughtCo, Feb. 11, 2020, thoughtco.com/venus-flytrap-facts-4628145.